دوفصلنامه‌ی پژوهش‌های قرآنی در ادبیات، دانشگاه لرستان

سال دوم، شماره‌ی اول، پیاپی سوم، بهار و تابستان 1394 هـ. ش/2015م

صفحات 65- 91

ساخت‌های همپایه در جزء سی‌ام قرآن کریم

مرتضی قائمی[1]

فائزه صاعدانور[2]

چکیده

برای انتقال پیام‌‌های آسمانی، امکانات زبانی به زیباترین شکل ممکن در قرآن کریم به ‌کار رفته است. یکی از ویژگی‌های سبکی جزء سی‌ام قرآن کریم، استفاده گسترده از ساخت‌های همپایه است. همپایگی در ساخت‌هایی رخ می‌دهد که دو یا چند واژه، گروه و یا جمله‌واره با حروف ربط همپایه‌ساز به یکدیگر مربوط شوند و در یک وظیفه دستوری قرار ‌گیرند. ساخت‌های همپایه و ادات همپایه‌ساز انواع مختلفی دارند و این ادات با اهداف مختلفی همچون تضاد، توالی، افزایش، نتیجه و... در جزء سی‌ام قرآن کریم پدیدار شده‌‌اند. این ساخت‌ها با اهداف مختلف و اشکال گوناگون، در ساخت‌های دو‌سازه‌ای، سه‌سازه‌ای، چهار‌سازه‌ای و ساخت‌های زنجیره‌ای به‌ کار رفته‌‌اند. حروف ربط همپایه‌ساز در این ساخت‌ها، معانی مختلفی دارند که افزایش، بیشترین سهم را در ساخت‌های همپایه جزء سی‌ام قرآن کریم دارد. در جزء سی‌ام قرآن کریم هر سه نوع سازه؛ یعنی کلمه‌ای، گروهی و جمله‌واره‌ای وجود دارد که ساخت‌های جمله‌واره‌ای بیشترین و ساخت‌های گروهی کمترین سهم را در ساخت‌های همپایه دارد. از آنجایی ‌که اطلاع از سبک بیان قرآن کریم به درک بهتر آن کمک می‌کند، نویسندگان بر آنند تا ساختار جملات همپایه و روابط معنایی آن‌ها با یکدیگر را در روشی توصیفی – تحلیلی مطالعه نماید. نتیجه اینکه همپایگی یکی از تمهیدات زبانی استفاده‌شده در جزء سی‌ام قرآن کریم است که به علت کاربرد فراوان، می‌توان آن را یکی از ویژگی‌های سبک‌ساز در جزء سی‌ام قرآن کریم به شمار آورد.

واژگان کلیدی: همپایگی، ساخت ، جزء سی‌ام قرآن کریم.